مذهب در شوروی (بخش دوم)
از میلیتانت شماره ۶۹
لازم به ذکر است که حتی در این دوره از آزار و اذیت های مسلم مذهبی– یعنی نخستین دوره پس از انقلاب– سرپرست متملق کلیسای ارتودوکس، پاتریارک سرگیوس، طی یک مصاحبۀ نمایشی مهندسی شده با خبرنگاران خارجی فرصت آن را یافت تا اعلام کند که: «آزار و اذیت پیروان ادیان هرگز در اتحاد جماهیر شوروی وجود نداشته و ندارد». در واقع کلیسای ارتودوکس مایل بود تا به همان شکل به دستگاه بوروکراسی استالینیستی خدمت کند که سابقاً به تزاریسم می کرد، تنها تفاوت این بود که بوروکراسی استالینیستی آن ها را نمی خواست!
اما انتظار زیادی لازم نبود. زیگ زاگ های چپ روانۀ بوروکراسی ناگزیر با چرخش به راست همراه شد. اقدامات ضد مذهبی که در طول فستیوال های کریسمس و عید پاک انجام می شد، الغا گردید؛ فروش درخت کریسمس مجدداً اجازه داده شد؛ به کشیشان تبعیدی اجازۀ بازگشت به حوزۀ کلیسایی خود را دادند. اما استالین شتاب زده فراتر از صرفاً کاهش فشارها علیه کلیسا پیش رفت. او حقوقی را به کلیسا اعطا کرد که هرگز سابقاً از زمان انقلاب از آن برخوردار نبود. در قانون اساسی جدید شوروی در سال 1936، کشیش ها حق رأی و گزینش در انتخابات شورایی را پیدا کردند.
با این حال اتحاد میان استالین و کلیسای ارتودوکس نهایتاً مستحکم نشد. در طی تسویه حساب های سال 1937، حمله به کلیسا برای مدت کوتاهی از سر گرفته شد. بار دیگر کشیش ها دستگیر و تبعید شدند و در ژانویۀ 1938، «انجمن آتئیست های رزمنده» روحانیون را به خدمت به نیروهای نطامی دولت های فاشیست، اخلال در ارتش، منهدم کردن خطوط راه آهن و نظایر این ها متهم کردند.
اما این حملۀ جدید به سرعت با چرخشی شدید به راست همراه شد. چرخشی که بعد از تهاجم آلمان به شوروی به ابعاد حقیقیتاً قابل توجهی رسید. نه تنها کلّ فشار حکومتی به کلیسا متوقف شد، بلکه تمامی تبلیغات ضدّ مذهبی هم پایان گرفت. «انجمن آتئیست های رزمنده» در گذشته انتشارات زیادی داشت. طی ده سال 1700 جلد کتاب منتشر کرده بود و مجلاتی درآورده بود که تیراژ آن به 43 میلیون نسخه می رسید. کلّ مجموعه به بهانۀ «کمبود کاغذ» تعطیل شد. آزمون های ضدّ مذهبی برای ارتش و خدمات دولتی الغا گشت.
در عوض کلیسا با اشتیاق به خدمت بوروکراسی استالینیستی آمد. پیام زیر را سرگیوس به مناسب 25مین سالگرد انقلاب اکتبر (نوامبر 1942) به استالین فرستاد که خود گواه همه چیز است:
«در این 25مین سالگرد جمهوری شوراها، به نام روحانیت ما و تمامی پیروان کلیسای ارتودوکس روسیه، فرزندان با ایمان میهن ما، من صمیمانه و با تقوا، به شخص شما رهبر برگزیدۀ خداوند، رهبر ارتش و نیروهای فرهنگی مان که ما را به سوی پیروزی بر تهاجم بربرمنشانه، به سوی رستگاری میهمان در صلح، به سوی آینده ای درخشان برای تمامی مردمان هدایت می کند، درود می فرستم. باشد که خداوند با اعطای موفقیت و افتخار، دستاوردهای متهورانۀ شما برای سرزمینمان را برکت دهد».
پیام های مشابه دیگری در این مراسم و سایر مناسبت ها از سوی تمامی مراجع عظام کلیسای ارتودوکس ارسال شد. جنگ در واقع با خود چیزی نه بیشتر و نه کم تر از الحاق کلیسای ارتودوکس روسیه به دستگاه بوروکراسی استالینیستی همراه با تمامی امتیازاتی که دربرگیرندۀ آن است به بار آورد. این امتیارات را می توان از کمک های اعطایی مراجع عظام کلیسا به توان نظامی شوروی مطابق با آن چه در روزنامه ها به چاپ رسیده است، درک کرد. به عنوان مثال، در تاریخ 27 دسامبر 1942، الکساندر الکساندرویچ تروئیتسکی، کشیش ناحیۀ چوبینو، به استالین می نویسد که تاکنون 30 هزار روبل متقبل شده است که «از پس اندازهای شخص من» برای دفاع ملی کنار گذاشته شده است. او اظهار می دارد که: «تصمیم گرفته ام که از پس انداز شخصی خود یک هواپیما برای ارتش سرخ خریداری کنم و من برای این کار سترگ مجموعاً مبلغ یک صدهزار روبل ارسال می کنم. من تاکنون پنجاه هزار روبل از آن را به بانک دولتی پرداخته ام و پنجاه هزار روبل باقی مانده را در تاریخ 15 ژانویۀ 1943 حواله خواهم کرد». لازم به ذکر است که الکساندر الکساندرویچ تروئیتسکی یک روحانی عالی رتبه نیست، بلکه صرفاً کشیش یک شعبۀ کلیسایی است. این هم باید یادآوری شود که متوسط حقوق ماهیانۀ یک کارگر شوروی، در شرف جنگ، تنها 300 روبل بود. به بیان دیگر این کشیش قادر به جمع آوری پس اندازی بوده است که او را قادر می سازد تا معادل کل درآمد یک کارگر طی بیش از هشت سال را به دولت ببخشد. چرا درآمد یک کشیش یک حوزۀ کلیسایی باید این مقدار باشد؟!
فقط همین یک نمونه نیست. نمونه های بسیار دیگری از اعطای مبالغ عظیم از سوی اعضای نسبتاً رده پایین سلسله مراتب کلیسای ارتودوکس روسیه وجود دارد. کشیش «کلیسای معراج» به عنوان مثال در تاریخ 14 ژانویۀ 1943 به استالین اعلام می کند که تاکنون به بانک دولت «تمامی پس اندازهای شخصی خود را که به 273 هزار روبل می رسد بخشیده ام.» او در ادامه می گوید «از شما ژوزف ویساریونویچ استدعا دارم که با این پول دو هواپیمای جنگی بسازید و نام پیشینیان قهرمان ما یعنی الکساندر نوسک و دیمیتری دونوسکوئی را بر آن ها بنهید».
هرچه در هرم سلسله مراتب کلیسا بالاتر می روید، مقدار مبالغ تقبل شده بیشتر می شود. مثلاً در 5 ژانویۀ 1943، الکسیس، اسقف اعظم لنینگراد به استالین اطلاع می دهد که اسقف های تحت نظارت او 3،182،143 روبل تقبل کرده اند؛ او با این حال مبلغ 500 هزار روبل دیگر به آن اضافه می کند! او نوشتۀ خود را با این جمله تمام می کند که: «به درگاه خداوند دعا می کنیم که شما را در مأموریت تاریخی خود همیاری نمایند. از عزت، آزادی و افتخار سرزمین پدری ما دفاع نمایید».
در هر مورد استالین یک پیام مؤدبانۀ کوتاه ارسال می کند که در مطبوعات چاپ می شود. مثلاً کشیش مذکور از کلیسای معراج این پاسخ را گرفت:
«از شما، ولادیمیر الکساندرویچ بابت توجهتان به نیروی هوایی ارتش سرخ سپاس گزاری می کنم. خواستۀ شما محقق خواهد شد. با احترام، ژ. استالین».
خیلی نگذشت که استالین به حامیان وفادار خود در کلیسای ارتودوکس روسیه غرامت پرداخت کند. در روزنامۀ رسمی ایزوستیا، به تاریخ 5 سپتامبر 1943، بیانیه ای آمده که طبق آن استالین مراجع عظام اصلی کلیسا را ملاقات کرده است و «پاتریارک سرگیوس به سرپرست شورای کمیساریای خلق اطلاع داد که جمع های اصلی کلیسای ارتودوکس قصد فراخواندن شورای اسقف ها را در آیندۀ نزدیک با هدف انتخاب پاتریارک مسکو و کل مردم روسیه و تشکیل یک شورای مقدّس به موازات پاتریارک را دارد».
استالین، رئیس حکومت نیز خود را همسو با این امکان نشان داد و اعلام کرد که « از طرف دولت هیچ مخالفتی» نخواهد بود.
ادامه دارد
